Làng Du Lâm xưa - Nay là thôn Du Nội, thuộc xã Mai Lâm, huyện Đông Anh có lịch sử hơn 1000 năm tuổi gắn liền với triều đại nhà Lý (quê ngoại vua Lý Công Uẩn) nơi có dòng Thiên Đức hiền hòa chảy qua từ lâu đã là mảnh đất yên bình và mến khách. Thời nhà Lý, cách kinh đô Thăng Long không bao xa, dòng sông Thiên Đức bắt nguồn từ sông Hồng chảy qua Du Lâm, đầm Ái Mộ, xã Yên Viên, Phù Đổng, chảy đến Bắc Ninh, qua làng Cổ Pháp (hương Diên Uẩn, Dương Lôi) quê nội của Lý Công Uẩn. Chính vị trí địa lí đó giúp nhà vua di chuyển rất thuận lợi bởi từ kinh đô, vua đi thuyền rồng theo sông Hồng rẽ vào Thiên Đức, bờ sông ngày càng được sửa sang để thuyền rồng ghé bờ thuận lợi, đưa vua về thăm quê. Lý Thái Tổ cho xây Thái miếu thờ cha ở Dương Lôi, phủ Thiên Đức xưa (nay thuộc Bắc Ninh) và nhà Thái đường thờ mẹ ở Hoa Lâm (ông phong thân mẫu là Minh Đức Thái Hậu). Tại Hoa Lâm, vua cho lập ly cung ngự uyển ở trang Cối Giang (dân gian gọi là làng Cói), Hoa Lâm viên, sau này đặt tên cho xã Hoa Lâm.

         Hiện nay, tại Mai Lâm vẫn còn tên thôn mang đậm dấu ấn xưa. Thôn Thái Đường có nhà thờ thân mẫu vua Lý là bà Phạm Thị Ngà (Minh Đức Thái Hậu). Du Lâm từng có rừng cây um tùm, vua thường du ngoạn khi dâng hương thờ thân mẫu. Đông Trù đặt bếp nấu cỗ thờ hoặc soạn tiệc. Lộc Hà, nơi quân tướng cận thần hưởng lộc, cùng các thôn Danh Lâm, Mai Hiên, Lê Xá… Sông Thiên Đức xưa đã thực sự trở thành tuyến đường tình cảm nối kinh đô và nhà vua Lý với quê hương và thân tộc.

         Trải qua 216 năm của vương triều Lý, đất nước hưng thịnh vào 6 đời vua, từ Thái Tổ đến Anh Tông. Đó là giai đoạn thực thi chính sách thân dân, chăm lo đời sống trăm họ, phát triển kinh tế, giữ yên bờ cõi, phép nước nghiêm luật, muôn dân yên bình. Hai thế kỷ gắn bó với triều Lý, Mai Lâm với tám thôn, dân sống an lạc. Từ đời Cao Tông, vương triều suy vong rồi mất ngôi vào tay họ Trần, mở ra thời đại mới của Đại Việt. Theo sử liệu và dân gian truyền lại, ở Thái Đường, vào năm 1232 đã xảy ra vụ thảm sát những nhân vật quan trọng trong thân tộc nhà Lý. Sử gia của các thời đại khác nhau cũng còn nghi ngờ điều ấy có xảy ra thực hay không. Nhưng trên thực tế, cuộc chuyển giao giữa hai triều đại Lý và Trần chắc cũng còn nhiều điều bí ẩn.

Nhưng cũng lại có những chuyện thực. Tại Hoa Lâm, chi tộc Lý Quang Bật đã phải bỏ quê chạy lên xứ Lạng; ai còn lại đều phải đổi sang họ Nguyễn. Gia phả và nhà thờ họ Nguyễn gốc Lý tại thôn Du Nội còn ghi rõ. Mai Lâm ngày nay còn ghi nhận những địa danh như: đồng Bẫy Sập, mộ Hùng Công, miếu Âm Hồn, bãi Tổng Binh, ao Sau Dinh, cầu Giá Ngự… gắn với những sự kiện vui, buồn của thời Lý. Một ngàn năm qua đi mà những địa danh này vẫn còn đó, ghi lại dấu tích xa xưa ở một vùng quê.

        Khi nhà Trần lên ngôi, nhà Thái đường thờ Lý mẫu đã bị phá bỏ. Nhà chức trách lo ngại các cuộc thờ phụng và cúng giỗ sẽ là dịp tụ tập họ tộc, khơi lên mối thù hận về những nỗi đau của dòng họ. Trên nền nhà Thái đường, dân Hoa Lâm đã dựng đình làng thờ ba vị Thành hoàng là Lý Chiêu Hoàng, Trần Cảnh và Trần Thủ Độ.

Vậy là địa danh vốn thờ Lý mẫu đã sinh ra nhà Lý, nay lại ghi công vị vua cuối cùng của nhà Lý, bà Lý Chiêu Hoàng, người đã kết thúc một cách êm đẹp một triều đại. Cạnh đó là Trần Cảnh, người đã dựng nên cơ nghiệp nhà Trần, cùng Thái sư Trần Thủ Độ, người đã dẫn dắt nhiều sự kiện lịch sử giữa hai triều đại. Dân Hoa Lâm coi những nhân vật ấy đều là người có công tạo nên những đổi thay, gây dựng thời hưng thịnh của đất nước. Ngày nay trong đình của thôn Thái Bình (làng Cói) còn có đôi câu đối:

Mạch tụ quân vương truyền thánh địa.

Tích lưu Lý mẫu quán danh phương.

      Ghi nhận rằng: đất thánh này đã hội tụ các vị vua, cũng là di tích nhớ Lý mẫu. Dưới lòng đất những bí ẩn lịch sử tích tụ lại nhiều thế kỷ qua. Trong lòng người dân, vẫn dành phần tâm linh hướng về nguồn cội, biết ơn những người có công với nước. Chuyện vui hay buồn của lịch sử được truyền tụng đời nọ qua đời kia, được hiểu như những định mệnh, lịch sử đã xui khiến để các triều đại nối tiếp nhau như vậy.

         Vài lời chia sẻ nhân dịp lễ hội truyền thống quê hương năm 2018. Hiện nay tại Mai Lâm nói chung và Du Nội nói riêng còn rất nhiều di tích lịch sử nổi tiếng kính mời quý bạn hữu ghé thăm để tìm hiểu và cảm nhận về con người quê tôi!

                                                                              Người đăng: Nguyễn Lương Hùng (01/11/2022)